In de vorige blog hebben we stap 1 van het Nubes Ventilatica 5-stappenplan voor veilig ventileren nader bekeken, in deze blog lichten we stap 2 toe: Voldoende ventilatielucht per persoon.
Ventileer met voldoende verse buitenlucht om het welzijn te stimuleren en verontreinigingen te verdunnen en met de retourlucht af te voeren. De in het Bouwbesluit genoemde luchthoeveelheden zijn onvoldoende, het advies luidt
50 tot 60 m³/h verse lucht per persoon.
Wat zegt het Bouwbesluit over nieuwbouw?
In Nederland zijn de minimale eisen voor ventilatie vastgelegd in het Bouwbesluit. Het laatste Bouwbesluit is van 2012,
in de jaren daarna zijn er een aantal aanpassingen doorgevoerd onder andere met betrekking tot de berekening van de milieuprestatie van gebouwen en woningen. In afdeling 3.6. Luchtverversing §3.6.1. Nieuwbouw artikel 3.28. Aansturingsartikel alinea 1. staat:
‘Een te bouwen bouwwerk heeft een zodanige voorziening voor luchtverversing dat het ontstaan van een voor de gezondheid nadelige kwaliteit van de binnenlucht wordt voorkomen.’ In alinea 2 staat: ‘Voor zover voor een gebruiksfunctie in tabel 3.28 voorschriften zijn aangewezen, wordt voor die gebruiksfunctie aan de in het eerste lid gestelde eis voldaan door toepassing van die voorschriften.’
In Aansturingtabel 3.28 staan de grenswaarden (minimum) voor de ventilatiecapaciteit per persoon vermeld:
Kantoorgebouw The Flow | Amsterdam
Wat zegt het Bouwbesluit over bestaande bouw?
Voor bestaande bouw gelden andere eisen dan voor nieuwbouw. In afdeling 3.6. Luchtverversing §3.6.2. Bestaande bouw artikel 3.37. Aansturingsartikel alinea 1. staat:
‘Een bestaand bouwwerk heeft een zodanige voorziening voor luchtverversing dat het ontstaan van een voor de gezondheid nadelige kwaliteit van de binnenlucht wordt voorkomen.’ Dat is een identieke tekst als bij nieuwbouw. In alinea 2 staat ‘Voor zover voor een gebruiksfunctie in tabel 3.37 voorschriften zijn aangewezen, wordt voor die gebruiksfunctie aan de in het eerste lid gestelde eis voldaan door toepassing van die voorschriften.’
In Aansturingtabel 3.37 staan de grenswaarden (minimum) voor de ventilatiecapaciteit per persoon vermeld:
De grenswaarden voor ventilatielucht voor bestaande bouw zijn dus aanzienlijk lager dan voor nieuwbouw.
Kantoorgebouw Apollo House | Amsterdam
De in het Bouwbesluit vastgelegde grenswaarden voor ventilatielucht zijn gebaseerd op onderzoek uit het verre verleden, namelijk rond 1850, onder andere door de Beierse chemicus en hygiënist Max von Pettenkofer. Er werd toen vooral uitgegaan van het beperken van door mensen veroorzaakte geurhinder. Later zijn daar de volgende redenen aan toegevoegd: het voorkomen van een tekort aan zuurstof, het afvoeren van stoffen die door de mens zelf worden geproduceerd, het afvoeren van vluchtige stoffen die afkomstig zijn uit bouw- en inrichtingsmaterialen en het creëren van een temperatuur en luchtbeweging in een ruimte opdat mensen zich behaaglijk voelen (TNO rapport ventilatie, achtergrond van de eisen van februari 2011).
Om te leven heeft de mens zuurstof nodig die via ademhaling in het bloed wordt gebracht. Het ademhalingsvolume ligt op circa 0,1 dm³/s of 0,36 m³/h, zuurstofgebrek zal dus niet snel voorkomen. Bij vervolgonderzoeken werd de rol van de CO2 concentratie steeds prominenter. Alhoewel er verschillende grenswaarden in de diverse onderzoeken worden genoemd, is er consensus dat een CO2 concentratie < 1.000 ppm (parts per million) noodzakelijk en van maximaal 800 ppm gewenst is. Dit komt overeen met ventilatiehoeveelheden van 31 tot 43 m³/h.
Laboratoriumonderzoek toont aan dat bij verse luchthoeveelheden van minder dan 40 m³/h per persoon het aantal ontevreden personen 15% is. Veldonderzoek toont aan dat bij deze ventilatiehoeveelheden er duidelijk meer klachten ontstaan dan bij hogere ventilatiehoeveelheden. Recent onderzoek aan de Harvard Universiteit legt een directe link tussen de hoeveelheid (verse) ventilatielucht en de productiviteit. De aanbevelingen voor een standaard kantoor zijn 34 m³/h per persoon en voor een zogenaamd ‘green office’ 68 m³/h per persoon. Met laboratoriumonderzoek is vastgesteld wat het effect is van deze ventilatiehoeveelheden.
De scores bij cognitieve testen (denk- en leervermogen) bij een green office zijn 61% hoger dan bij een standaard kantoor; voor handelen bij een crisis 97% hoger, voor strategisch handelen 183% hoger en voor het gebruik van informatie 172% hoger.
In het PvE Frisse Scholen zijn vijf thema’s geformuleerd, zijnde energie, lucht – binnenluchtkwaliteit, temperatuur – thermisch comfort en geluid – akoestisch comfort. Daarnaast zijn er drie ambitieniveaus (dus geen wet- of regelgeving) geformuleerd:
Klasse C – acceptabel, klasse B – goed en klasse A – zeer goed.
Klasse C is het basisniveau en gebaseerd op wet- en regelgeving zoals het Bouwbesluit 2012, door aangepaste (verzwaarde) eisen is voor nieuwbouw klasse C niet meer toegestaan en geldt klasse B als minimum ambitieniveau.
De vereiste minimale ventilatiecapaciteiten zijn direct gerelateerd aan de maximaal toegestane CO2 concentraties.
Daarbij wordt vermeld dat ‘Aanwezige mechanische ventilatiesystemen voldoen aan de klasse C/B/A-eisen uit cahier P1 Eisen voor gezonde mechanische ventilatiesystemen (2003), Serie Praktijkboek Gezonde Gebouwen ISSO/SBR’ en ‘Er wordt geen gebruik gemaakt van recirculatie, behalve in all-airsystemen omwille van aanwarming van het gebouw buiten gebruikstijd.’
In de inleiding staat ‘De kantorenmarkt is in beweging. Nieuwe kantoorpanden verrijzen, bestaande kantoorgebouwen worden gemoderniseerd, monumenten worden omgebouwd naar kantoren. De energieprestatie krijgt daarbij tegenwoordig standaard veel aandacht, maar welke garanties zijn er dat de kantoren na oplevering ook goed (goed genoeg) scoren op de aspecten gezondheid, comfort en productiviteit?'. In het PvE Gezonde Kantoren zijn vier thema’s geformuleerd namelijk lucht (binnenluchtkwaliteit), klimaat (thermisch binnenklimaat), licht (& uitzicht) en geluid. Daarnaast zijn er drie ambitieniveaus (dus geen wet- of regelgeving) geformuleerd: Klasse C (voldoende), klasse B (goed) en klasse A – (zeer goed).
Net als bij het PvE Frisse Scholen zijn de ventilatie-adviezen gecombineerd met maximale CO2 concentraties:
Daarbij wordt onder andere vermeld ‘Aanname is dat de ventilatielucht in de verblijfsruimten zó toegevoerd en afgevoerd wordt, dat een goede doorspoeling van de ruimte gegarandeerd is; de ventilatie-efficiëntie (verhouding tussen de hoeveelheid ventilatielucht die de ademzone bereikt en de totale hoeveelheid ingebrachte lucht) is bij voorkeur minimaal 0,8.’
Algemeen kan gesteld worden dat meer ventilatie, het toevoeren van verse buitenlucht en het afvoeren van verontreinigde binnenlucht, de effecten van deze verontreinigingen (onder andere fijnstof, CO2, VOS’n, et cetera) (sterk) reduceert. Deze effecten beïnvloeden onder andere productiviteit, leervermogen, concentratie, handelingssnelheid, et cetera.
Het belang van ventileren met gefilterde en geconditioneerde verse buitenlucht is wetenschappelijk onomstotelijk bewezen en wordt door iedereen als positief ervaren. Het is niet alleen belangrijk dat de ventilatielucht ‘vers’ is, de hoeveelheid moet ook ‘voldoende’ zijn.
Hoeveel ventilatielucht wettelijk voldoende is staat in het Bouwbesluit. Het ontstaan van deze (relatief lage) waarde ligt in het verre verleden en had een ander doel, voornamelijk het besparen van energie. De laatste jaren zijn er verschillende initiatieven gelanceerd die appelleren op het verhogen van de ventilatiehoeveelheden.
Op basis van 100 jaar ervaring op het gebied van binnenklimaattechniek en ventilatie, gecombineerd met uitgebreid wetenschappelijk onderzoek, adviseert HC Groep om te ventileren met (minimaal) 40 – 60 m³/h gefilterde en geconditioneerde verse buitenlucht per persoon. Om daarmee het welzijn en de prestaties te stimuleren, de veiligheid van het binnenklimaat zeker te stellen en het ziekteverzuim te minimaliseren.
De vijf stappen omvatten alle aspecten die invloed hebben op ventilatieveiligheid. Dit wil zeggen niet alleen ventileren met verse buitenlucht, maar ook de kwaliteit van deze lucht en de toegevoerde hoeveelheid per persoon. Niet alleen de luchtkwaliteit monitoren, maar ook corrigerende acties uitvoeren wanneer deze onvoldoende is. Immers, elke ruimte en het bijbehorende gebruik is anders en wil in de loop der tijd wel eens wijzigen, dus ventileren op basis van de toepassing. Tot slot ervoor zorgen dat de maatregelen voor veilig ventileren niet tot gevolg hebben dat de ruimte niet meer comfortabel is, met alle negatieve gevolgen van dien.
De vijf stappen zijn:
1. Ventileren met verse buitenlucht
Gebruik om te ventileren zoveel als mogelijk verse buitenlucht, haal (filter) verontreinigingen uit de buitenlucht, alvorens deze het gebouw binnentreden en recirculeer zo weinig mogelijk 'gebruikte lucht' afkomstig uit het gebouw.
2. Voldoende ventilatielucht per persoon
Ventileer met voldoende verse buitenlucht om het welzijn te stimuleren en verontreinigingen te verdunnen en met de retourlucht af te voeren. De in het Bouwbesluit genoemde luchthoeveelheden zijn onvoldoende, advies is 50 tot 60 m³/h verse lucht per persoon.
3. Luchtkwaliteit bewaken
Buitenluchtkwaliteit monitoren en centraal filteren en reinigen. Binnenluchtkwaliteit continu monitoren, naast temperatuur en relatieve vochtigheid ook op CO2, fijnstof, Ozon en VOS’n, en op basis van gemeten afwijkingen corrigerende acties uitvoeren.
4. Toepassing specifiek ventileren
Ventilatielucht toevoeren met luchtverdeelapparatuur (zoals bijvoorbeeld VAV-units, toevoerroosters, eventueel gecombineerd met sensoren of een regeling) die specifiek is bedoeld voor de functie en het gebruik van de ruimte (kantoor, school, ziekenhuis, bioscoop, museum, laboratorium, et cetera).
5. Comfort niet vergeten
Een veilig binnenklimaat moet ook een comfortabel binnenklimaat zijn. Naast voldoende verse lucht is het belangrijk om ook de andere comfortparameters, namelijk luchttemperatuur, luchtsnelheid, luchtvochtigheid, persoonlijke beïnvloeding, (ver)licht(ing) en geluid, goed te regelen.
